5 nguyên tắc dùng người kinh điển của Tào Tháo, nghìn năm còn nguyên giá trị

Tào Tháo dùng người lấy quyền thuật mà chế ngự (trọng cái cốt yếu) – Lưu Bị kết giao lấy tính tình làm trọng (cốt ở cái chân thành) – Tôn Quyền dùng người lấy ý khí làm đầu (trọng ở chí khí). Còn Gia Cát Lượng dùng người đã vận dụng sở trường của cả ba nhà” (Trích “Sử Trát Ký” &

Tào Tháo là một trong những nhà chính trị, quân sự nổi tiếng của Trung Hoa. Dù mang tiếng đa nghi, gian trá, ông vẫn được đánh giá là người dũng cảm, mưu trí hơn người. Tào Tháo nổi tiếng với thuật dùng người.

Tào Tháo biết nhìn người và rất biết cách dùng người. Trong quá trình chinh chiến, ông đã thu phục được nhiều hào kiệt, cả văn lẫn võ, làm người hỗ trợ đắc lực cho sự phát triển cơ nghiệp của mình.

Về võ tướng, ông nắm trong tay Hạ Hầu Đôn, Tào Nhân, Tào Hồng, Trương Văn Viễn… Thậm chí, Tào Tháo còn nhiều lần tìm cách giữ lại tướng tài là Quan Vân Trường nhưng không thành.

Về mưu sĩ, ông có Hí Chí Tài, Quách Gia, Tuân Úc phụng sự. Những người này được đánh giá có năng lực không thua kém so với Khổng Minh Gia Cát Lượng và Phượng Sồ Bàng Thống.

Nhờ có sự phò trợ của những người thực sự giỏi, Tào Tháo mới có thể hoàn thành sự nghiệp thống nhất miền Bắc. Hãy cùng chúng tôi chiêm nghiệm một số thuật dùng người của ông.

1. Trọng dụng người tài nhưng phải có phẩm chất đạo đức

Tào Tháo yêu người tài, khát người tài, tìm mọi cách để có được người tài, tuy nhiên, không phải cứ người có tài là Tào Tháo thu dụng. Nguyên tắc trong việc tuyển chọn người tài của Tào Tháo chính là phẩm chất đạo đức của người đó phải ở mức “chấp nhận được”, ít nhất phải là kẻ trung thành tuyệt đối với quốc gia và chủ nhân, không phản trắc hai lòng. Đây chính là một trong những nguyên nhân khiến Tào Tháo quyết định giết chết Lã Bố – chiến thần trong bộ tiểu thuyết kinh điển “Tam quốc diễn nghĩa” của La Quán Trung.

Trong tiểu thuyết này, tài nghệ của Lã Bố được đánh giá cao hơn cả Quan Vũ, Trương Phi và Triệu Vân, được người đời xưng tụng là: “Nhân trung Lã Bố, mã trung Xích Thố” (hàm ý trong số các dũng tướng đương thời không ai có thể so được với Lã Bố, trong các loại tuấn mã không loại tuấn mã nào có thể so với ngựa Xích Thố). Điều này đủ thấy, Lã Bố là một nhân tài cực kỳ hiếm gặp.

Tuy nhiên, mặc dù là một chiến thần bất khả chiến bại, song Lã Bố lại nổi tiếng là kẻ ăn ở phản trắc. Ban đầu, Lã Bố là thuộc tướng của Đinh Nguyên, còn nhận Đinh Nguyên làm cha nuôi. Sau, Đổng Trác thấy Lã Bố sức khỏe vô địch muốn thu phục Bố bèn sai Lý Túc, một người bạn cũ của Lã Bố mang ngựa Xích Thố tới dụ hàng. Lã Bố được ngựa Xích Thố, thích lắm đồng ý phản lại Đinh Nguyên theo về với Đổng Trác.

Lúc bị bắt, Lã Bố có ý muốn hàng Tào Tháo nên nói rằng: “Tào công xin hãy suy nghĩ. Dũng tướng trên đời này không ai bằng được Bố này. Nay Bố đã đầu hàng Tào công. Tào công là đại tướng, Bố là phó tướng thì lấy thiên hạ dễ như trở bàn tay”. Tào Tháo nghe Lã Bố nói vậy thì không thể hiện thái độ gì mà quay sang hỏi Lưu Bị đang đứng ở bên rằng: “Ông thấy nên làm thế nào?” Lưu Bị cho rằng, Lã Bố là một kẻ phản phúc vô thường, là loài rắn độc lang sói, sẵn sàng bán chủ cầu vinh không đáng để dùng.

Tào Tháo liền quyết định hạ lệnh giết chết Lã Bố. Hình phạt mà Tháo giành cho Lã Bố cũng rất nặng nề, “trước treo cổ cho chết, sau đó mới chặt đầu”. Điều này cho thấy, với những kẻ có tài mà phẩm chất tầm thường, sẵn sàng bán chủ cầu vinh như Lã Bố, Tào Tháo cực kỳ căm ghét và sẵn sàng trừng trị một cách tàn nhẫn.

2. Chỉ dùng người tài, không câu nệ xuất thân

Cách dùng người của Tào Tháo là chỉ dùng người tài, không câu nệ xuất thân. Cách dùng người của Tháo rõ ràng là đả phá mạnh mẽ cách dùng người Đức Trị và Lễ Trị của triều đình nhà Hán. Cuộc đối đầu của Tào Tháo với Đổng Trác và Viên Thiệu là đại biểu cho hai thế lực dân thường và giới sĩ tộc lúc đó. (Đổng Trác từng là thứ sử Tây Lương, còn Viên Thiệu nhà 3 đời làm đến Tam Công).

Cái hay của Tháo so với Thiệu là Tháo cũng dùng người thân thích nhưng đã dùng thì tin tưởng. Điều ấy phù hợp với câu “Đã dùng thì phải tin, nếu không tin thì đừng dùng” của Tào Tháo. Ai nói Tào Tháo đa nghi thì đa nghi cái khác, chứ trong cách dùng người, mua chuộc lòng người và tin tưởng khi dùng người thì lại là tuyệt đối. Nhờ đó mà Tào Tháo không những bình định Trung Nguyên mà còn thu hút hàng loạt danh tướng cũng như mưu sĩ hàng đầu Trung Nguyên về dưới trướng, như Từ Hoảng, Trương Liêu, Vu Cấm, Hứa Chử, Trình Dục, Quách Gia, Tuân Du, Tuân Úc, Lưu Hoa, Giả Hủ…

Điều đó nói nên rằng: Chẳng có sự lựa chọn nào thật sự toàn mỹ trong cách dùng người, từ ưu ái thân tộc tới “tự do, bình đẳng, bác ái”. Mầm loạn lúc nào cũng tiềm ẩn và sẵn sàng bộc phát, nên sự khéo léo trong dung hoà và chế ngự những mối nguy ấy mới là quan trọng. Tào Tháo, với quyền thuật của mình, có thể xem là đã đạt đến được cảnh giới ấy.

3. Tài nhưng phải tuân phục, nghe lời

Phục vụ dưới trướng Tào Tháo có Dương Tu, là người có tài nhiều lần khiến Tào Tháo ngậm bồ hòn làm ngọt bằng những xử lý tình huống rất thông minh của mình. Không rõ là vì cái tôi của mình hay vì không ưa Tào Tháo mà Dương Tu thường hay tạo ác cảm với Tào Tháo bằng những việc nhỏ như vậy (như kiểu Trạng Quỳnh lỡm Chúa Trịnh). Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng Dương Tu vì kiêu ngạo, cậy tài văn chương, chữ nghĩa nên về sau đã chuốc vạ vào thân.

Lần đó, Tào Tháo đem binh ra chặn Lưu Bị nhưng đánh thua mấy trận đành phải cắm trại cố thủ. Thời gian trôi qua, không thay đổi được tình hình chiến trường đâm ra chán chường, có ý muốn rút nhưng lại ngại xấu hổ trước ba quân, quần thần. Buổi tối, tướng Hạ Hầu Đôn vào trướng xin khẩu lệnh ban đêm cho doanh trại, Tào Tháo ngần ngừ một lúc rồi nói: “Kê cân” (Gân gà).

Hạ Hầu Đôn thấy khẩu lệnh này lạ lùng quá bèn thắc mắc đem hỏi Dương Tu. Dương Tu cười lớn rồi bảo Hạ Hầu Đôn chuẩn bị gói ghém đồ đạc, kẻo nội trong 3 ngày nữa Tào Tháo sẽ hạ lệnh rút quân. Dương Tu giải thích rằng khẩu lệnh “Gân gà” nói lên tâm trạng của Tào Tháo, vừa muốn rút quân, vừa ngại mang tiếng giông như gân gà, ăn thì không có vị, bỏ đi thì thấy tiếc. Tào Tháo nghe tin, tức giận vì “tim đen” của mình bị Dương Tu moi ra cho mọi người biết, nên lấy cớ là Dương Tu phao tin làm loạn lòng quân, đem ra chém đầu.

Qua đây mới thấy cách dùng người của Tào Tháo vẫn là “tài nhưng mà phải tuân phục, nghe lời”. Dương Tu cùng với Tuân Úc là 2 người tạo dựng sự nghiệp của mình khi phục vụ cho Tào Tháo nhưng vẫn luôn phản đối gay gắt khi Tào Tháo có ý định phế Hán, tiếm ngôi (điều khiến Tào Tháo rất thất vọng vì cho thấy người tài không phục mình).

4. Không bao giờ để người tài giỏi lọt vào tay kẻ khác

Tào Tháo luôn tìm đủ mọi cách để truy tìm tung tích của Tư Mã Ý để rồi kiểm soát, nắm Ý trong lòng bàn tay. Tư Mã Ý là nhà chính trị, nhà quân sự kiệt xuất phục vụ nước Tào Ngụy thời kỳ Tam Quốc trong lịch sử Trung Quốc. Tư Mã Ý là người có công lớn bảo vệ được Tào Ngụy trước các cuộc Bắc phạt của Gia Cát Lượng.

Vì biết được tài năng của Tư Mã Ý mà Tháo đã tìm đủ mọi cách để kiểm soát Tư Mã Ý, không cho Ý thuộc về tay của Lưu Bị, Tôn Quyền để tránh những tại họa sau này. Nhưng Tháo lại không thể ngờ rằng, người chiếm mất cơ nghiệp trăm năm của nhà họ Tào không phải là Tôn – Lưu mà lại chính là Tư Mã Ý.

Tư Mã Ý có một đức tính chính trị rất tốt: Lòng nhẫn nại và cơ mật. Sở dĩ Ý dựa được vào thế, phần lớn cũng là nhờ tính nhẫn nại biết nhờ thời cơ. Tư Mã Ý rất sợ tài lược cùng tính nghi ngờ của Tào Tháo, nên suốt thời gian Tháo còn sống, Ý không tỏ lộ tham vọng của mình bao giờ. Tháo thường bảo mọi người thân cận, Ý có tướng “lang cố” nghĩa là quay cổ nhìn đằng sau mà thân thể không động, giống như con lang (con sói). Về sau Tháo nói rõ hẳn ý nghĩ về Ý cho Tào Phi nghe: “Ý chẳng phải là nhân thần, tất nhòm ngó nhà ta đấy”.

Bị nghi ngại như thế nhưng nhờ biết ẩn nhẫn nên Tư Mã Ý vượt được hết cả, khiến cho Tào Phi từ chỗ không đề phòng đến chỗ trọng dụng Ý. Tóm lại, thành công của Tư mã Ý có hai yếu tố: Thời thế và lực nhẫn nại. Nhờ ở lực nhẫn nại, Tư Mã Ý đã tàng trữ được nguyên khí, trí lực, không bị kiệt quệ như Gia Cát Lượng. Ý kém Lượng về đủ mọi mặt nhưng hơn Lượng ở hai chữ “ẩn nhẫn”. Thế nên mới có chuyện Khổng Minh, Khương Bá Ước xuất binh năm sáu lần hao người tốn của, hai chục năm mà không lật đổ được nhà Ngụy. Tư Mã Ý phí chẳng bao hơi sức, chỉ một buổi cũng đã cướp toàn bộ cơ nghiệp họ Tào trong tay.

5. Mua chuộc nhân tài bằng mọi cách cốt để về bên mình

Đó chính câu chuyện Tào Tháo đã làm đủ mọi cách để mua chuộc lấy lòng Quan Công nhằm muốn Vân Trường rời bỏ Lưu Bị về dưới trướng của Tháo. Từ chuyện khoản đãi Quan Công ba ngày một tiệc nhỏ, năm ngày một tiệc lớn; lại đưa mười người con gái đẹp đến phủ để hầu hạ; vàng bạc, châu báu ban thưởng biết bao nhiêu không kể xiết; đến việc phong cho Quan Công tước Hán Thọ Đình Hầu rồi cuối cùng là ban thưởng cả ngựa Xích Thố, nhưng tất cả đều không làm cho Quan Vân Trường mảy may động lòng.

Quan Vũ thẳng thắn nói với Trương Liêu: “Tào Công đối với tôi rất tốt, trong lòng tôi biết rõ. Nhưng tôi chịu ơn trời cao đất dày của Lưu tướng quân, từng thề là cùng sống cùng chết, không thể phản bội được. Tôi không thể lưu lại nơi này, chỉ có điều phải đợi lập được công, báo đáp Tào Công thì tôi mới đi“. Trương Liêu trở về nói lại với Tào Tháo. Tào Tháo không những không tức giận mà càng thêm kính trọng ông.

Đó là một trong những hồi gây ấn tượng mạnh mẽ nhất trong tiểu thuyết “Tam quốc diễn nghĩa” và cũng chính Tháo đã thừa nhận việc không thể nào thu phục được Quan Công là một trong những thất bại lớn nhất trong cuộc đời của nhà chính trị, nhà quân sự kiệt xuất này.